Voor ontwikkeling, productie en controle van geneesmiddelen worden nog steeds veel proefdieren gebruikt. Het gaat vooral om muizen en ratten. De toepassing van 3-V onderzoeksmethoden neemt de afgelopen jaren duidelijk toe.
Ontwikkeling van geneesmiddelen (kleine chemisch-synthetische moleculen)
De ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel duurt gemiddeld tien tot vijftien jaar. De verschillende stappen in dat proces hebben invloed op het aantal gebruikte proefdieren. Een voorbeeld van een ontwikkelingstraject:
Stap 1: Fundamenteel onderzoek naar ziekteprocessen.
Stap 2: Meer dan 10.000 stoffen worden gescreend op mogelijke farmacologische werking en toxicologische eigenschappen via High-Throughput Screening (HTS) (virtual screening en/of snelle in vitro testen).
Stap 3: Van +/-1000 hitstoffen worden farmacokinetische en toxicologische eigenschappen in silico voorspeld.
Stap 4: +/-100 stoffen worden met gerichte in vitro assays getest op farmacologische eigenschappen en opname door de darm.
Stap 5: Farmacokinetische eigenschappen van +/- 10 overgebleven stoffen worden in rat of muis in vivo getest.
Stap 6: Farmacologische eigenschappen van +/- 5 overgebleven stoffen worden in vivo op muis of rat getest.
Stap 7: 1 stof wordt uitgebreid getest op toxicologische en farmacokinetische eigenschappen, vaak op meerdere diersoorten. Regelgeving heeft grote invloed op deze stap.
Stap 8: In de klinische fase worden overgebleven stoffen uit stap 7 getest op farmacologische eigenschappen en mogelijk toxische eigenschappen in mensen, als back-up.
Productie en vrijgifte
Bij productie en vrijgifte worden stoffen getest op chemische zuiverheid. Dierproeven zijn niet meer nodig.
Nieuwe technieken
Met de inzet van in silico, in vitro en HTS technieken wordt het aantal benodigde dierproeven sterk verminderd. Met de ontwikkelingen van cellijnen, stamcellen, weefsel, in silico testen en genomics technieken verwacht men dat er een steeds betere screening mogelijk is voordat in vivo getest moet worden.
Intelligente teststrategieën
Wanneer kritisch gekeken wordt naar wettelijk verplichte testen en intelligente alternatieve strategieën worden bedacht, kan dat zeker leiden tot vermindering. Dat kan alleen in overleg en na toestemming met regelgevende instanties.
Nieuwe geneesmiddelen
Farmaceuten laten meestal meerdere ontwikkelingstrajecten parallel lopen om de kans te vergroten om nieuwe producten te ontwikkelen. Het gebruik van DNA banken en de zoektocht naar orphan receptoren kunnen het vinden van nieuwe werkzame stoffen vergemakkelijken.
'Personalized medicine'
Er komen steeds meer doelgroepspecifieke medicijnen op de markt. Omdat deze mogelijk specifieker zijn voor de mens, en alleen testen in een responsief dier een relevant belang dient neemt het gebruik van primaten mogelijk toe omdat alleen deze species dan reageren. Micro-dosering bij de mens of het gebruik van transgene dieren kan deze mogelijke toename (deels) voorkomen.
Meer onderzoek naar het mechanisme
Er wordt steeds meer belang gehecht aan het werkingsmechanisme van geneesmiddelen. Dit zal zowel het gebruik van in vitro technieken als van diermodellen intensiveren, maar daardoor kunnen standaard studies mogelijk verminderd worden.
Meer langlopend onderzoek
Meer informatie is uit diermodellen te halen door de inzet van non invasieve imaging technieken, farmacogenomics en toxicogenomics. Het vinden van nieuwe biomarkers speelt daarbij een belangrijke rol. Maar de extrapolatie naar de mens kan gemakkelijker worden en er zijn wellicht minder dieren nodig om dezelfde informatie te verkrijgen.