Jaarverslagen

Wordt proefdiervrije innovatie gestimuleerd door vaccinonderzoek rond COVID-19 of worden er meer proefdieren gebruikt? Het NCad zocht het uit.

Onder grote tijdsdruk zijn er vaccins tegen COVID-19 ontwikkeld en wordt er gewerkt aan medicijnen tegen de neveneffecten van COVID-19. Het NCad is, naar aanleiding van vier vragen van de minister van LNV, in 2020 gestart om de impact te onderzoeken die deze zoektocht naar vaccins en medicijnen heeft op het gebruik van proefdieren en de ontwikkeling van proefdiervrije innovaties.

Daarbij is ook gekeken naar het pathogenese onderzoek bij COVID-19 en de inzet van eventuele alternatieven. In 2021 bracht het NCad een tussenrapportage uit getiteld: ‘Leren van COVID-19, Een eerste verkenning van het landschap en de gebruikte onderzoeksmethoden.’ Op basis van literatuuronderzoek en interviews met experts binnen Europa en daarbuiten is getracht een eerste beeld te vormen van het COVID-19-landschap.

Daaruit kwam naar voren dat vooral gebruik gemaakt is van bekende onderzoekmodellen: voornamelijk diermodellen, maar ook proefdiervrije modellen. Elk model biedt mogelijkheden en kent beperkingen voor wat betreft vertaling naar de mens. Het is de wetenschappelijke vraag die bepaalt welk model de voorkeur verdient. In sommige gevallen is dit een proefdiervrije methode, in andere gevallen een diermodel.

Hoewel proefdiervrije methoden niet op de voorgrond hebben gestaan in het COVID-19-onderzoek liggen er grote kansen voor dit onderzoek in de toekomst. Het gaat daarbij niet alleen om innovatieve in vitro-modellen als organoïden, maar ook om proefdiervrije methoden op het gebied van de moleculaire biologie, biochemie, immunochemie en fysische chemie en onderzoek in menselijke vrijwilligers. De tussenrapportage is hier te lezen. Begin 2022 komt het NCad met het uitgebreide advies over COVID-19.

Wordt proefdiervrije innovatie gestimuleerd door vaccinonderzoek rond COVID-19 of worden er meer proefdieren gebruikt? Het NCad zocht het uit.

Onder grote tijdsdruk zijn er vaccins tegen COVID-19 ontwikkeld en wordt er gewerkt aan medicijnen tegen de neveneffecten van COVID-19. Het NCad is, naar aanleiding van vier vragen van de minister van LNV, in 2020 gestart om de impact te onderzoeken die deze zoektocht naar vaccins en medicijnen heeft op het gebruik van proefdieren en de ontwikkeling van proefdiervrije innovaties.

Daarbij is ook gekeken naar het pathogenese onderzoek bij COVID-19 en de inzet van eventuele alternatieven. In 2021 bracht het NCad een tussenrapportage uit getiteld: ‘Leren van COVID-19, Een eerste verkenning van het landschap en de gebruikte onderzoeksmethoden.’ Op basis van literatuuronderzoek en interviews met experts binnen Europa en daarbuiten is getracht een eerste beeld te vormen van het COVID-19-landschap.

Daaruit kwam naar voren dat vooral gebruik gemaakt is van bekende onderzoekmodellen: voornamelijk diermodellen, maar ook proefdiervrije modellen. Elk model biedt mogelijkheden en kent beperkingen voor wat betreft vertaling naar de mens. Het is de wetenschappelijke vraag die bepaalt welk model de voorkeur verdient. In sommige gevallen is dit een proefdiervrije methode, in andere gevallen een diermodel.

Hoewel proefdiervrije methoden niet op de voorgrond hebben gestaan in het COVID-19-onderzoek liggen er grote kansen voor dit onderzoek in de toekomst. Het gaat daarbij niet alleen om innovatieve in vitro-modellen als organoïden, maar ook om proefdiervrije methoden op het gebied van de moleculaire biologie, biochemie, immunochemie en fysische chemie en onderzoek in menselijke vrijwilligers. De tussenrapportage is hier te lezen. Begin 2022 komt het NCad met het uitgebreide advies over COVID-19.

Hoe kunnen parallelstudies ingezet worden om dierproeven te verminderen?

Validatie en acceptatie van proefdiervrije methoden is binnen veel domeinen van onderzoek geen gelopen race. In het advies ‘Van parallelstudie naar acceptatie en implementatie van proefdiervrije methoden’ is in kaart gebracht welke obstakels er zijn en wat ervoor nodig is om proefdiervrije methoden breder geaccepteerd en in het onderzoek ingebed te krijgen. Parallelstudies kunnen hier soms een rol in spelen.

Een belangrijk advies voor het regulatoire domein is dat indieners en beoordelaars/autoriteiten vroegtijdig met elkaar moeten gaan overleggen over teststrategieën, zodat minder automatisch de gebaande paden worden gevolgd. Verder benadrukt het NCad het belang van de streefbeelden voor het identificeren van onderzoeksgebied-specifieke mogelijkheden voor proefdiervrije methoden.

Ook is het van belang dat er aandacht is voor goede scholingsactiviteiten op het gebied van proefdiervrije methoden voor zowel onderzoekers als mensen in de vergunningverleningsketen. Extra financiële ruimte voor een hybride benadering kan de drempel voor het uitproberen van proefdiervrije methoden verlagen. En preregistratie van onderzoek en publicatie volgens de ARRIVE 2.0-richtlijn helpen om de repliceerbaarheid en vindbaarheid van proefdieronderzoek te verhogen en daarmee de waarde ervan. Het advies is hier te lezen.

Prioriteren in het vervangen van dierproeven

Al langere tijd speelt binnen het NCad de vraag of er criteria te vinden zijn op grond waarvan men prioriteiten zou kunnen stellen in het werken aan vervanging van dierproeven. Ook in het hierboven genoemde ‘parallelstudies-advies’ kwam deze vraag weer boven drijven. Daarom heeft het NCad dierethicus Corné Rademaker gevraagd om een verkenning op dit onderwerp uit te voeren. Al snel bleek dat een concrete en wetenschappelijk goed onderbouwde prioriteringslijst niet eenvoudig samen te stellen is. De focus is daarom in eerste instantie verlegd naar het op basis van literatuur en interviews beargumenteerd ontwikkelen van criteria ter prioritering van het vervangen van dierproeven.

Daarbij zijn vier relevante criteria gevonden:

• mate van transleerbaarheid van het onderzoek;
• mate van relevantie van het doel van een dierproef;
• mate van ongerief die de proefdieren berokkend wordt;
• en de mate van aantasting van integriteit van proefdieren. 

Deze criteria worden nader uitgewerkt. De uitkomsten van deze eerste verkenning worden medio 2022 gepubliceerd.

Verder in 2021

• In 2021 is in samenwerking met ZonMw onderzocht of het oprichten van een onderzoekconsortium proefdiervrije innovatie vooruit zou kunnen helpen. Conclusie: vanwege het brede spectrum van onderzoek is het zinvoller is om een programmering op te zetten voor innovatie en onderzoek. Het rapport lees je hier.
• Samen met het IvD-Platform is het vierde Harry Blomberaad georganiseerd. Dit keer met 3 spreker en als onderwerp het microbioom. Er was een recordaantal tevreden deelnemers bij het vierde Harry Blomberaad.
• In maart vond een tweedaagse bijeenkomst van de Europese Nationale Comités plaats waaraan het NCad ook bijdroeg. Enkele onderwerpen waren: het delen van beste praktijken, de schaden-baten-analyse in regulatoir onderzoek, open science en preregistratie, het EURL-ECVAM rapport over diervrije antilichamen, voorwaarden voor wederzijdse erkenning van projectvergunningen binnen de Europese Unie, en educatie in de aanvraag/goedkeuring van experimenten. Resultaat van de discussie over het EURL-ECVAM-rapport is een door het NCad gecoördineerde internationale werkgroep om de impasse rond dit rapport te doorbreken.
• Er wordt in samenwerking met DALAS en het IvD-Platform gewerkt aan een CoP over perioperatieve zorg. Deze CoP is in een vergevorderd stadium en wordt in 2022 gepubliceerd. Daarnaast werkt een groep onderzoekers aan een Standard Operating Procedure (SOP) voor kankermodellen met muizen. Als in een later stadium verbreding nodig is zal het NCad faciliteren. De streefbeelden voor het beroepsonderwijs en voor het (post-) academisch onderwijs, evenals die voor cardiovasculair onderzoek zijn vrijwel afgerond in 2021. Deze worden naar verwachting in 2022 gepubliceerd. Er is ook hard gewerkt aan het streefbeeld immunologie.
• Eind 2021 is in opdracht van het ministerie van LNV door een extern bureau de evaluatie van het NCad uitgevoerd. De resultaten worden in de eerste helft van 2022 openbaar.